Opsiyon Nedir?

Opsiyon nedir denilecek olursa “Opsiyon, belirlenmiş olan bir değer için, belirli bir tarihte veya tarihe kadar, belirli miktardaki bir malı, fiyatını bugünden sabitlemek koşulu ile ileri bir vadede alma veya satma hakkı tanıyan ve bu hakkı belli bir prim karşılığında opsiyonu satın alan kişiye veren, ancak zorunlu tutmayan buna karşın opsiyon satıcısına lehdar tarafından talep edilmesi halinde satmaya zorunlu tutan sözleşmelerdir.

Opsiyonlar söz konusu üründe yatırımcıya alım yada satım hakkı verir. Bir opsiyon işlemi, iki taraf arasında yapılmış bir anlaşmadır.”

Sahip Olunan Pozisyon Türlerine Göre Opsiyonlar 

Uzun Pozisyon Sahibi Yatırımcı  (Option Buyer)

1. Alım opsiyonlarında prim ödeyen ve dayanak varlığı alma hakkını elde eden kişi,
2. Satım opsiyonlarında ise ödediği prim karşısında dayanak varlığı satma hakkı elde eden, yani satma hakkını alan taraftır.
3. Organize opsiyon piyasalarında uzun taraf, prim ödeme dışında herhangi bir yükümlülüğü bulunmadığından risk taşımaz.

Kısa Pozisyon Sahibi Yatırımcı  (Option Writer)

1. Alım opsiyonlarında opsiyon primini alan ve dayanak varlığı satma yükümlülüğü altında olan kişi,
2. Satım opsiyonlarında ise dayanak varlığı alma yükümlülüğü altında bulunan taraftır.
3. Opsiyon sözleşmesi alan tarafa üzerine opsiyon yazılan mal veya kıymeti gelecekte belirli bir tarihte veya tarihe kadar, belirli bir fiyattan, belirlenen miktarda alma veya satma hakkını sağlayan sözleşmelerdir.

Opsiyon Tipleri

1. Avrupa Tipi Opsiyonlar : Opsiyonu alan tarafın, sözleşmeye konu mal veya kıymeti satın alma hakkını veya satma hakkını sadece “vade sonunda” kullanılmasını sağlayan opsiyonlardır.
2. Amerikan Tipi Opsiyonlar : Vade sonu da dahil olmak üzere opsiyon alıcısının istediği zaman sözleşmeye konu mal veya kıymeti satın alma yada satma hakkını kullanma imkanı sağlayan opsiyonlardır.

Opsiyon Primi

Opsiyon primi,  alıcının opsiyonu satın almak için satıcıya ödediği ücrete denir. Satıcının opsiyonu yazmak için talep ettiği fiyat olup, genelde işlem anında tahsil edilmekte ve opsiyon kullanılmadığı durumda alıcıya iade edilmemektedir.

Opsiyon pirimi;  opsiyonun vadesine olan uzaklığa, opsiyona konu olan mal veya finansal ürünün piyasa fiyatının, opsiyon kullanım fiyatı ile arasındaki farka, fiyat dalgalanmalarının büyüklüğüne, risksiz faiz oranına ve sermaye dışındaki getirilere göre değişmektedir.

Kullanım Fiyatı (exercise price, strike price)

Opsiyon sözleşmesinde önceden belirlenen ve opsiyon işleme konulduğunda söz konusu varlık için ödenecek alım ya da satım fiyatıdır. Kısaca, bu fiyat opsiyonu kullanma hakkının doğduğu fiyattır.

Vade Tarihi (expiration date)

Bu tarih opsiyon hakkının son kullanma tarihini ifade eder. Bu tarihten sonra opsiyon hakkı kullanılmaz.

Sözleşmeyi “satın alan tarafın” vade sonuna kadar üç alternatifi vardır;

1. Almış olduğu opsiyonu satabilir
2. Opsiyonu kullanabilir
3. Kullanım süresi dolana kadar bekler ve kullanmaz, dolayısıyla verdiği opsiyon primi kadar zarar eder

Opsiyon Sözleşmesini satan taraf ise;

1. Satmış olduğu opsiyon sözleşmesini satın alabilir, böylelikle pozisyonunu kapatabilir
2. Opsiyonu sattığı taraf hakkını kullanmak isterse yükümlülüğünü yerine getirir
3. Kullanım süresi dolana kadar opsiyonu alan taraf hakkını kullanmazsa aldığı opsiyon primi kadar kar eder.

Opsiyon Çeşitleri

• Hisse Senedi Opsiyonları
• Hisse senedi üzerine yapılan alım opsiyon sözleşlmelerinde yatırımcıların beklentisi hisse senetlerinin yükseleceği yönünde olmaktadır. Yatırımcının beklentisi gerçekleştiğinde  hisse senedini daha düşük fiyattan alma imkanı doğmaktadır. Hisse senedi üzerine satım opsiyonlarında beklentiler alım opsiyonunun tersi yönündedir. Satım opsiyonlarında yatırımcılar hisse senedinin fiyatının düşeceğini beklemekte ve ellerindeki hisse senetlerini opsiyon sayesinde spot piyasaya göre daha yüksek fiyattan satmayı planlamaktadırlar.

• Hisse Senedi Endeks Opsiyonları
• Hisse senedi üzerine yazılan opsiyonlara benzemekle birlikte endeks opsiyonları bazı farklılıklara sahiptir. Hisse senedi opsiyonlarında  opsiyon kullanılmak istendiğinde fiziki teslimat geçerli olurken, hisse senedi endeks opsiyonlarında nakit uzlaşma yöntemi uygulanmaktadır.
• Döviz Opsiyonları
• Sözleşmeye konu olan dayanak varlık yabancı para birimi olup, opsiyonu satın alan taraf sözleşmede belirtilen dövizi, önceden belirlenmiş fiyat üzerinden vade sonunda (veya vade süresince) alma veya satma hakkına sahip olmaktadır. Döviz opsiyonları döviz riskini azaltmak veya fiyat hareketlerinden faydalanarak kar etmek amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca herhangi bir döviz pozisyonu olmamakla birlikte dövizdeki fiyat hareketlerinden faydalanmak isteyen spekülatörler de döviz opsiyonlarına ilgi göstermektedir.

• Faiz Opsiyonları
• Alım opsiyonu yatırımcıya prim ödeyerek, faiz oranının sözleşmede belirtilen oranın üzerine çıkmayacağını garantilemekte olup , diğer taraftan da  faiz oranları düştüğü takdirde düşük orandan borçlanma imkanı kaybedilmemiş olacaktır. Satım opsiyonu alan taraf ise düşen faiz oranları karşısında mevcut parasını sabit bir orandan değerlendirme imkanı bulacak , faiz oranlarının yükselmesi halinde ise opsiyonu kullanmayarak piyasadaki yüksek faiz oranından faydalanabilecektir.

• Vadeli İşlem Sözleşmeleri Üzerine Opsiyonlar (Options on Futures)
• Vadeli işlem sözleşmesi alma veya satma hakkı veren opsiyonlardır. Sözleşmeye konu olan ürün yine bir türev enstrüman olan vadeli işlem sözleşmesidir. Burada alım opsiyonu kullanıldığında vadeli işlem sözleşmesi satın alınmakta, satım opsiyonu kullanıldığında ise vadeli işlem sözleşmesi satılmaktadır. Diğer bir ifade ile,opsiyon kullanıldığında vadeli işlem sözleşmesinde pozisyon sahibi olunmaktadır.

Opsiyon İşlemlerinde Teminatlandırma

Opsiyonu satın alan yatırımcı, opsiyon primi ödeyerek opsiyonu satın alır. Opsiyonu satın alırken teminat yatırma zorunluluğu yoktur. Ancak opsiyonu satan yatırımcının  takas kurumunun belirlediği bir tutarı teminat olarak yatırması gerekir. Opsiyonu satan yatırımcının teminat yatırma zorunluluğu, kar potansiyeli ile sınırlı iken (tahsil edilen prim kadar) zarar potansiyeli alım opsiyonu satışında sınırsızdır, satım opsiyonu satışında ise kullanım fiyatının 0 ile arasındaki fark kadardır.

Bir önceki yazımız olan Otomatik Ödeme Talimatı Nedir ? Otomatik Ödeme Talimatı Nasıl Verilir ? başlıklı makalemizde Ödeme talimatı nedir, otomatik ödeme ve Otomatik ödeme talimatı hakkında bilgiler verilmektedir.